مقدمه
درگذشته‌های نه‌چندان دور، از هر کوچه‌ای که عبور می‌کردیم، صدای شادی بچه‌ها به گوش می‌رسید؛ اما مدت‌هاست که دیگر مثل قبل این صداها شنیده نمی‌شود. شرایط و نوع سبک زندگی مردم روزبه‌روز تغییر کرده و انسان از موجودی اجتماعی به موجودی تنها و منزوی تبدیل شده است.
وقتی به جامعهٔ جهانی امروزی نگاه می‌کنیم پیشرفتی چشمگیر در رشد تکنولوژی‌های نوین می‌بینیم که انسان را تحت کنترل قرار داده است. درحالی‌که قرار بود این وسایل تحت کنترل انسان باشد نه اینکه انسان را به کنترل درآورد. این آسیب به زندگی فرزندان ما هم سرایت کرده و گاهی به‌جای اینکه فضای مجازی ابزاری در اختیار کودکان باشد، کودکان ابزار دست فضای مجازی شده‌اند.
موضوع چیست؟
موضوع راهکارهای درمان اعتیاد به فضای مجازی برای کودکان است. این ابزار همان‌طور که زندگی ما را درگیر کرده برای کودکانمان هم آسیب‌های به وجود آورده است. طبق آمار جهانی بیشتر کودکان و نوجوانان دچار اعتیاد به فضای مجازی می‌شوند. باید گفت یکی از مهم‌ترین علت‌ها آگاه نبودن والدین است. والدین نسبت به خواسته‌های فرزندان شناخت درستی ندارند و گاهی همین ناآگاهی ضربه زننده است.
از کجا بفهمیم فرزندمان اعتیاد دارد؟
از نشانه‌های اعتیاد در کودکان وابستگی زیاد به این ابزار است به‌طوری که باعث کم‌اشتهایی، پرخاشگری، انزوا و گوشه‌گیری می‌شود. اگر اعتیاد شدید شود استرس، اضطراب مداوم و ناآرامی در خواب سراغش می‌رود. اینها معدود نشانه‌هایی از داشتن اعتیاد کودکان به ابزار رسانه‌ای است. البته این نشانه‌ها در سنین مختلف گونه‌های متفاوتی دارند.
امام رضا (ع) می‌فرماید: وقتی نعمتی به شما رسید قدر آن را کامل بدانید که نعمت گریزپا است، وقتی از دست رفت دیگر بازنمی‌گردد. (مسندالامام الرضا (ع)، ج ۱،ص ۲۸۶) به‌راستی چه نعمتی بزرگ‌تر از داشتن فرزند سالم. گاهی ما والدین محیطی را فراهم می‌کنیم که از این نعمت به‌درستی مراقبت نشود و چه‌بسا ضررهای جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد. علاوه بر شرایطی محیطی، نداشتن آگاهی لازم و اهداف و امیال شخصی باعث می‌شود فرزندانمان در فضای مجازی قربانی شوند.
لزوماً قربانی شدن کودکان فقط در مسئله کودک‌آزاری یا مهیا نکردن حقوق فرزندان نیست، بلکه با افراط زیاد در مهیاکردن امکانات رفاهی، سوق دادن کودکان به رؤیاهای شخصی خود بدون حتی خواستن آن‌ها و یا درگیری‌های شخصی و شغلی این آسیب‌ها را به کودکان می‌رساند. ازجمله این آسیب‌ها اعتیاد کودکان به فضای مجازی اعم از بازی‌های اینترنتی، رها بودن در شبکه‌های اجتماعی بدون نظارت و … است.
اما همیشه برای هر مشکلی راه‌حلی هم هست که می‌تواند از پیش‌آمدن مشکلات سخت‌تر پیشگیری کند. برای این مسئله چند راهکار را به‌اختصار و به‌عنوان نمونه بیان می‌کنیم تا کمکی هرچند ناچیز به والدین کرده باشیم.
راهکار اول: مدیریت زمان
زمان همان فرصتی است که خداوند به انسان داده تا رشد و تکامل عقلی و معنوی داشته باشد. اگر انسان این فرصت‌ها را مغتنم نشمرد، چه‌بسا ضررهای جبران‌ناپذیری خواهد کرد. در دین مبین اسلام به این نکته توجه زیادی شده است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرماید: ان عمرک وقتک الذی فیه (عمر تو، همین وقت و زمانی است که هم اکنون در آن به سرمی بری. (یعنی آن را غنیمت بشمار) (شرح غرر/ج ۲/ص ۵٠٠) ما به‌عنوان والدین یا مربی کودک باید به نحوی عمر انسان را باارزش معرفی کنیم تا کودک بداند چه گوهر ارزشمندی در اختیار دارد و به کمک والدین بهترین استفاده را از آن ببرد.
برای مدیریت زمان فرزندتان به نکات زیر توجه کنید:
- از جمله نکاتی که می‌توان به کودک آموخت برنامه‌ریزی درست برای زمان است. کودکی که مقید به برنامه زمانی باشد به طور حتم دقت کافی را در نوع استفاده از این ابزار خواهد داشت.
- گاهی کودک در سن و سالی قرار دارد که سرکشی می‌کند. توصیه می‌شود والدین برنامه‌های مدیریت هوشمند والدین را نصب‌کرده و برای کودکان زمان‌بندی خودکار در نظر بگیرند و سعی کنند کودک را موظف به عمل‌کردن کنند.
- لازم به ذکر است که بهترین الگو برای عمل به قوانین برای کودک، خود والدین هستند. یعنی هرچقدر پدر و مادر بی‌نظم از رسانه‌ها استفاده کنند و زمان‌بندی درستی نداشته باشند به‌تبع کودک هم الگو گرفته و تقلید خواهد کرد.
- تمرین نه گفتن به خواسته‌های زیاد از حد کودک و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی او کمک شایانی به مدیریت زمان او خواهد کرد. کودک باید یاد بگیرد خواسته‌های نابجا نداشته باشد.
راهکار دوم: مدیریت ابزار
مدیریت ابزار یعنی به‌جای اینکه فرزندمان را مدیریت کنیم، ابزارش را مدیریت کنیم. برای مدیریت ابزار هم چند نکته مهم بیان می‌شود که می‌تواند به والدین کمک کند:
- کودک تا به درک درست و سن مناسب استفاده صحیح از این ابزار نرسیده است وسیله‌ای به نامش تهیه نشود. مثلاً نگویید این تبلت یا گوشی موبایل برای تو است. این مسئله به این معنی نیست که کودک حق استفاده از این ابزار را ندارد! خیر. اجازه استفاده دارد به‌شرط نظارت و کنترل توسط والدین؛ آن هم نامحسوس، منظور از نظارت جاسوسی و تجسس نیست. حق استفاده دارد به‌شرط رعایت اصول و قوانین.
مثلاً گوشی متعلق به مادر است و با اجازه مادر می‌تواند استفاده کند. یا مثلاً کامپیوتر متعلق به همهٔ خانواده است و کودک می‌تواند زمان‌هایی که مادر اجازه می‌دهد استفاده کند. یا بازی‌هایی که والدین اجازه می‌دهند استفاده کند. در این شرایط نظارت و استفادهٔ والدین راحت‌تر است.
- یک نکتهٔ مهم: این ابزار قرار است در خدمت ما و فرزندمان باشد نه ما در خدمت آن.
راهکار سوم: مدیریت مکان
راهکار مهم دیگری که می‌تواند اثر بسزایی در درمان اعتیاد کودکان به فضای مجازی داشته باشد، مدیریت مکان است. به این معنی که مکان استفاده از هر نوع ابزار و رسانه مشخص و تحت نظارت باشد.
چند محیطی که پیشنهاد می‌شود بچه‌ها از رسانه‌ها استفاده نکنند:
- در لحظه‌های تنهایی از این ابزار استفاده نکنند.
- در اتاق شخصی‌شان یا رختخوابشان از این ابزار استفاده نکنند.
- هنگام مهمانی رفتن استفاده از تلفن همراه ممنوع باشد.
- هنگام غذا خوردن ابزارهای ارتباطی را کنار بگذارند.
مثلاً رایانه در مکانی باشد که تحت نظارت و در دید والدین است. البته نباید این حس را القاء کنید که می‌خواهید از فرزندتان جاسوسی کنید بلکه باید این مسئله در وجود کودک ایجاد شود که پدر و مادر حامی و نگران او هستند. باید حس کنند این نظارت و کنترل یک حمایت قوی از اوست. این فضا با ایجاد دوستی و همراهی والدین با کودکان در امور مختلف صورت می‌پذیرد مثل بازی، ورزش، جمع‌های خانوادگی، مشارکت فرزندان در امور خانواده و…..
نکتهٔ آخر:
بازهم این نکته را می‌گویم که بهترین الگو در عمل برای کودک خود والدین هستند. مطمئناً پدری که هنگام رانندگی کمربند ایمنی خود را نمی‌بندد یا با گوشی تلفن صحبت می‌کند نباید انتظار داشته باشد که فرزندش این قوانین را رعایت کند چون پدر الگوی واقعی جلوی روی کودک است و چه به‌صورت تقلیدی چه اثرگذاری عملکرد پدر تکرار می‌شود.
پس هرچقدر والدین خودشان را ملزم به رعایت قوانین کنند تأثیرش در فرزندشان بیشتر است.
در پایان گفتن این نکته خالی‌ازلطف نیست که کودک همچون نهال یا گلی است که در گلدان نیاز به محبت و مراقبت دارد. هرچقدر محبت و مراقبت اصولی صورت بگیرد، ثمره و محصول بهتری هم خواهیم داشت.
برگرفته از دورهٔ مدیریت رسانه در خانواده
با تدریس حجت‌الاسلام مصطفی طالبی
نوشته شده توسط: سرکار خانم طهرانی
